Monday, November 19, 2012

Basi Gilo


Oleh:Juraidi
Bamacam ragam urang gilo.Gilo mangakakeh siang jo pagi.Gilo bamanuang,ba-angan-angan.Gilo maupek jo mancacek.Gilo dek untuang jo parasaian.Ado Juo urang gilo dan sabana gilo.
Tasabuik namo buyuang Tukaik.Hiduik di nagari Antah Barantah,tingga di jorong Alun Jadi. Tukaik maraso normal surang.Urang sabalik di anggapnyo gilo,Kawannyo gilo,dunsanaknyo gilo,masarakaiknyo gilo,pejabat jo pemerintahnyo-pun gilo.Satiok urang nan di caliaknyo,adolah urang gilo.Namun,banyak urang nan marasoan,Tukaik lah nan paliang parah kanainyo.
Jam tigo parak siang,kapalo jorong Alun Jadi manarimo tamu  nan ndak di undang.
“Manga Tukaik kamari?.Hari lah pukua tigo,ambo banyak karajo,juo bini ambo lah  manunggu dari tadi”,Kecek pak jorong jo sakik hati.
“Ndak buliah den kamri!.Batua nan den sangko salamoko!,kalian sadonyo urang gilo!,tamasuak pak jorong!,jorong gilo!”
“Kini lah parak siang.Bisuak gai ba-a?”
“Ndak peduli den!,pokoknyo kini juo!.
Pak jorong nan masih mamakai kain saruang tapaso malayani Tukaik jo muko masam.(Tukaik?),urang gilo nan sabana gilo.
“Apo masalah?”,tanyo pak jorong
“Banyak!”
“Ndak usah banyak-banyak!.Apo masalah Tukaik!”
“Masalah urang gilo pak!”
“Ba-a urang gilo tu?”
“Apo masalah di nagari awak ko?,banyak bana urang gilo?”,Tanyo Tukaik mulai serius
“Lah ambo kecek-an,ndak usah banyak bana,ciek urang gilo nan kito bahas tigo hari ndak habih-habih”
Mancaliak jorong gilo nan mulai naik tensi,Tukaik mulai pulo serius.
“Iko mah pak!....Ambo punyo kawan,kawan ko ado lo kawan nyo,kawannyo ko ba kawan lo jo urang gilo,paja gilo ko bacarito pulo tantang urang gilo”
“Ba-a caritonyo ko!!!!”,tanyo  pak jorong
“Danga lah  dulu,jan gilo batanyo juo,panik den ha,panik!!!”jawek Tukaik jo suaro gadang.
Mandanga urang heboh-heboh,bini Jorong kalua biliak
“Manga da?”,tanyo bini jorong tu
“Eh,… masuak!,masuak!.ado urang gilo ko ha,sabanta lai uda ka dalam,tunggu se  lah!”,jawek jorong gilo
Jo hati manggarutok,bini jorong suruik masuak biliak.
“Taruih lah”,Suruah Jorong kabakeh Tukaik
“Paja gilo ko,sabananyo indak gilo.Di sabuik normal kanai salayang, Jikok di danga lai babunyi,tapi baliang.Alun salasai ma ukua bumi,langik lah nyo etong”
“Capeklah Tukaik!,apo mungkasuiknyo!.Ambo lah mangantuak ko ha!.Sabananyo sia nan gilo?,paja tu atau Tukaik?”
“Dangalah sudah-sudah pak jorong!”
“Kalera paja gilo ko mah!,taruih lah!!!”
“Jadi,kecek urang gilo tu… ,”Urang nan sabana elok jo urang normal indak paralu hiduik dinagari awak ko lai,kalau  bisa bunuah sadonyo.”
“Oooo …ndak bisa!!.Sabab kito paralu  urang normal tu,kalau ndak cayia nagari awak ko!“
“Batua awak paralu jo urang cadiak,arif -bijaksana untuak ma mimpin nagari ko pak jorong!,tapi urang ko lah banyak lo nan gilo jo kapamimipinan-nyo.Cubo caliak,urang kayo gilo jo kayonyo,urang bansaik gilo jo parasaian,pejabat gilo jo jabatannyo,bahkan nan labiah rusak urang ba-agamo gilo jo kajinyo.
“Yo lah sakik paja ko mah!”
“Apo cek pak jorong?”
“Indak,..,lanjutkan!”
“Samakin banyak urang nan balabiah,samakin gilo jo kalabiahannyo.Akhianyo,nan bansaik samakin marasai,nan kayo samakin bapunyo,nan cadiak tukang kicuah,nan santiang tukang ota,nan lalok makanan nan jago”
“Sian nan pakak,urang tu atau awak?”,tanyo pak jorong
“Samo kaduanyo,ibaraik  antaro waden jo pak jorong”
“Ba-a ka siko lo pai nyo,nan gilo kan situ?”
“Siko rakyaik gilo,situ pejabat jorong gilo.”
“Batea-tea Tukaik mah!,pulang lah lai,ambo lah panek,urang rumah ambo lah gilo manunggu lo dari tadi ha!!!”
“Kan iyo tu ha!.Pak jorong gilo dek berang dari tadi,nan waden gilo bacarito sen,nan bini pak jorong gilo manunggu sen”,kecek Tukaik sambia galak mangurakah.
 Lah panek pak jorong (Alun Jadi) ma umbuak Tukaik pulang,Akhianyo Tukaik pulang juo di wakatu ka sumbayang subuah.Baru dua langkah dari pintu Tukaik malengong ka bulakang.
“Apo juo lai?”,tanyo pak jorong jo suaro tinggi
“Pak jorong jo buk jorong pasti handak malaku-an karajo gilo kan?”
“Setan wa-ang!!,iko urusan urang laki-bini,(hanjiaaaaaaaaang!!)”
Jo sanang hati Tukaik Gilo pulang karumah.Ditangah jalan,inyo takajuik maliek banyak  kain putiah bajalan-jalan,sarupo hantu pocong.Dek dasarnyo urang gilo,Tukaik mandakek
“Ehhh…,ndak setan doh mah!,pai kama mak?”,tanyo Tukaik ka bakeh  ibuk-ibuk nan pai ka surau mamakai tilakuang.
“Ka sumbayang subuah….,dari ma Tukaik ko?”
“Dari rumah pak jorong!”
“Ooooo…,apo acara di situ?”
“Acara sepesial gai ndak ado doh mak!,cuman ado acara Basigilo snek”
“Ha???,basigilo ba-a lo..”,tanyo salah surang ibuk nan taruih jalan bagageh manuju surau.
“Carito Gilo,Dari Urang Gilo,Untuak Urang Gilo,Di Carito-an Dek Urang Gilo”,jawek Tukaik
“Lah parah paja ko mah!”,kecek etek  Rabiyatun dalam hati
“Pai kama ko?”,Tukaik Gilo batanyo lo baliak
“Ka surau,ka sumbayang subuah….Pai Tukaik ndak?”
“Ndak doh mak!.Beko gilo sumbayang se karajo wak!”
“Ndak Ba-a doh….,gilo dek sumbayang,gilo dek bado’a,gilo dek bakarajo,sadonyo rancak!”,solo inyiak Pakiah dari bulakang.
“Eeeeh…,ado inyiak Pakiah mah!,pai kama nyiak?”
“Pai ka Surau!,ka sumbayang!”
“Awak tau karajo inyiak di surau?”,
“Ba zikir jo bado’a untuak mandakek-an diri kapado Allah”,jawek inyiak.
“Indak..,ndak itu doh nyiak!”
“Apo tu?”,tanyo inyiak penasaran
“Dalam surau tu pasti inyiak gilo ma-ota,gilo ba kutubah,gilo mancume-eh jo bagunjiang”
“Astaghfurillah!!,mudah-mudahan wa-ang mati masuak sarugo”,do;a inyiak untuak Tukaik Gilo
Dek hari masih subuah,nagari Antah Barantah ba kabuik pulo,malang tibo ka badan Tukaik.Honda kancang indak balampu datang co kilek dari bulakang.Sarami tu urang di jalan,Tukaik nan dapek pambagian.Ikuanyo kanai tuncik.Tukaik tapakaik,maraung-raung co kabau badabiah.Tulangnyo patah-patah,dagiangnyo cayia,Muko Tukaik mangurinyiak,mato tabulalak gadang,muncuangnyo indak babantuak,Tukaik tajilapak di tangah jalan dek di dongkak kudo basi.Mati!.
Saribu Tahun Kamudian.
Ahli sejarah lah sampai botak  ba pikia jo mancukia dima tumpak nagari Antah Barantah .Dicari alam nan samo indak basuo,di bandaiang urang nan sa ireh indak basobok.Tapi,di padan sipat jo kurenah,tanyato sangaik banyak nan samo.
Di ulang-taruih di kaji,di kaji-di bandiang-bandiangkan,ruponyo sangaik dakek.Kironyo nagari ko nagari ambo,masarakaiknyo,masarakaik ambo.Taruih di baliak jo di sigi,kironyo pejabatnyo pejabat ambo lo.
Apokah kini banyak urang gilo?..Nan gilo yo ndak bara doh!,nan ka gilo….,banyak,.............

Sunday, November 11, 2012

Mamak Pakak



Oleh:Juraidi
Cirik kudo baserak-baserak di tangah pasa,aia kanciangnyo mailia pulo di tapi jalan. Urang nan mandakek ka tampek tu tapaso mamakok iduang.Inyiak Kutar,kusia bendi,taruih ba manuang di ateh bendi manunggu sewa nan ka di baok.Saminik duo minik,sewa nan di tunggu datang juo,upiak Banun namonyo.
Inyiak ko langganan baru,tapaso ongkos bendi ba- ago.Lah panek ago ma ago dapek kato saiyo,upiak Banun kanai 10 ribu.Dari pasa ka rumah indak jauh.Luruih,sakali belok suak,tigo kali belok kida,nampak kadai ketek ba pintu basi,rolling door cek urang kini,di situ lapau upiak.
 Inyiak Kutar batanyo kabakeh upiak apo barang nan di baoknyo.Upiak manjawek,
”Barang ka galeh nyiak!”.
Upiak manggaleh ketek-ketek di rumah gadang nan kini lah manjadi rumah minimalis.Galeh nyo saketek, untuangnyo –pun saketek bisa untuak pambali nan ketek-ketek.
“Sadonyo kito mulai dari nan ketek piak!.Cubo caliak dek upiak,dulu gunuang marapi sagadang talua itiak,kini sangaiklah gadangnyo.Ba-itu jo kudo ambo ko ha!.Dulu kicik bana,tapi dek rajin ma-agiah rumpuik jo sagu akhianyo gadang juo,lah gadang ambo jadian kudo bendi.Taruih se lah ba usaho,ma tau isuak jadi super market!”,saran Inyiak Kutar ka bakeh Upiak Banun
“Antah pabilo wak ka kayo ko nyiak!.Kini urang manggaleh sapanjang jalan!.banyak nan manggaleh dari pado urang nan mambali!”,jawek upiak Banun.
“Pokoknyo ndak buliah putuih aso,maju taruih,pantang mundur!”

Saderet langkah kaki kudo nan mandongkak,sairiang pulo jo abihnyo carito inyiak ,upiak tibo di rumah.Lah sudah manurunan duo kantong asoi nan ba isi panuah,bendi inyiak baputa baliak ka pasa.Alun tigo langkah dari tapi pintu,anak bujang ma imbau pulo.
“Bendi!!!”
Inyiak baranti.Dek takajuik tapaso kudo ma-rem mandadak,baliau batanyo:
“Pai kama?”
“Ka  Jam Gadang!,bara ongkos nyo?”,jawek  anak mudo nan tampak bagageh kalua dari pintu rumah Upiak.Mandanga ka Jam Gadang,inyiak Kutar  bapikia sabanta.Etong ka etong,paja tu kanai 50 ribu.Mandanga ongkos 50 ribu,anak mudo nan banamo Juned,takajuik gadang.
“Serius ko pak?,dari siko ka Jam Gadang 50 ribu?,sakali dongkak tibo disitu mah!”
“Ka pai-ang,ka indak!”,jawek inyiak basilengah
“10 ribu lah!”,kecek Juned ma-ago ongkos bendi tu
Inyiak Kutar bapikia lo baliak,”mungkin paja ko anak si Banun,bialah untuak manambah langganan”,kecek inyiak dalam hati.
“Naiak lah!”
Juned naiak bendi basanang hati.Sapanjang jalan,inyiak kutar malawan Juned ma ota.
“Manga wa-ang ka Jam Gadang?”
“Ado acara samo gadang jo kawan-kawan,samacam Reuni cek urang kini pak!”
“Rancak tu”
“Rancak ba-a?”,tanyo Juned agak heran.
“Dulu ambo juo panah mudo,bakumpua jo kawan-kawan tu adolah hal paliang manyanangkan,apo lai ado pulo padusi nan kamek-kamek,ado pulo minuman,ado lo saketek nan ka di isok,batambah lasuah nyo yuang!
“Manyindia yo?”
“Eh..!,tasingguang buyuang,maaf yo!”,jawek inyiak maraso indak basalah.
Dek paja ko lah kanai puncak kadanyo,tapaso inyiak manuaka arah carito
“Anak upiak Banun  wa-ang?”
“Iyo…”,jawek Juned sambia taruih malengong ka suok jo ka kida.Bantuaknyo sadang rasah,ba-a supayo capek tibo di Jam Gadang.Inyiak maraso sewa barunyo kurang sanang,baliau manuka lo balaik arah carito
“Rumah wa-ang rancak yo?”
“Itu nan di katokan urang  rumah minimalis pak!.Ketek,padek,batingkek,bakilek”
“Sa-tau ambo,dulu rumah tu Rumah Gadang!”
“Kini labiah dari gadang pak!,malah batingkek”
“Mungkasuik ambo…,rumah tu dulu Rumah Bagonjong,tampek kaum sasakik-sasanang,sahino-samalu”
“Ndak zaman nyo lai rumah nan pakai runciang sarupo tanduak ruso tu pak!”
“Alun mangarati wa-ang jo adaik,alun paham jo fungsi Rumah Gadang”
“Tasarah se lah pak!,nan pantiang bisa tampek bataduah,nan labiah pantiang bana bisa ndak
kudo ko di pakancang larinyo,kawan ambo lah manunggu dari tadi”
Mandanga jawek Juned,inyiak Kutar malacuik kudo sakancang-kancangnyo.Dalam kudo balari kancang,inyiak Kutar majawek dalam hati.
“Kalau sakadar tampek bataduah,rancak buek pondok dari buluah,atoknyo dari tarpal.”
Kudo baranti,carito habih,Juned tibo di Jam Gadang.

Inyiak baliak kapasa basigageh,kudonyo di lacuik,mungkin  sewa langganan sadang manunggu,tibo-tibo kudo baliak ma-rem mandadak ,dek di himbau urang nan baru kalua dari lapau kopi dakek Jam Gadang.
“Bendi…!!!”
“Yo…!!!”,jawek inyiak sambia manyigi mungko urang nan ma imbau.
Urang tu sabayo jo inyiak Kutar.Badannyo tinggi gadang..Dari jauh lah tampak wibawanyo sarupo niniak mamak.Dari suaronyo tadanga urang ko bantuak keturunan kelas tinggi, (DT.Rajo Panendahan)
“Pai kama  tuan?”,tanyo inyiak
“Pulang!”,
“Kama arahnyo?”
“Buliah ambo naik?,beko ambo jalehan!”
Mandanga jawek nan agak lain,inyiak mangalah.Jo sanang hati inyiak mambukak pintu bendi sambia manyuruah masuak Angku Datuak.
“Dari siko luruih,sakali belok kida,luruih lo baliak,duo kali belok suok”,jaleh Angku Datuak.
“Rumah minimalis kan?”
“Iyo…,Ba-a kok bisa tau?”,angku Datuak mangaruik-an kanai raso indak picayo.
“Pagi tadi ambo ma-anta upiak Banun pulang dari pasa,sasudah tu ado lo anak mudo kalua dari rumah tu mintak di-anta  Jam Gadang,Juned namonyo”
“Ooo….,mereka tu keluarga ambo,Banun bini nan ka tigo,dapek  anak tungga babeleang,Juned namonyo,anak nan susah di atur”

Dek lamak bacarito urang ko saliang  memperkenalkan diri,di lanjuik-an jo carito parasaian hiduik surang-surang.
“lah lamo inyiak jadi kusia bendi?”
“Lamo bana tantu indak,labiah kurang 25 tahun”
“Samo kito mah!”
“Samo ba-a?”
“Ambo juo labiah kurang 25 tahun mamangku jabatan jadi mamak urang”
“Jadi..,tuan ko Datuak?”,inyiak Kutar maraso basalah dek sabanta ko banyak kato nan talompek
“Iyo,tapi ndak usah cameh nyiak,ambo ko Datuak nan agak moderen!”

Kudo taruih bajalan,carito urang  ko samakin manjadi –jadi.
“Ba-a perkembangan trasportasi di nagari awak ko nyiak?”
“Itu nan jadi masalah.”,jawek  inyiak Kutar
“Masalah ba-a?”
“Kan bisa Datuak caliak,oto samakin banyak,onda samakin rami,samantaro jalan indak batambah,akibaiknyo tibo di hari pakan sadonyo basasak-sasak.Alun lai tukang Ojek nan tagak di tiok simpang,mungkin sabanta lai bendi ko manjadi barang antik,atau pajangan dalam museum.”

Mandanga kecek dari Inyiak Kutar,Angku Datuak hanyo ma angguak-angguak ketek.Ndak tau apo nan ka di jawek,ndak pulo mangarati apo nan ka di tanyoan.
Sadang tamanuang co urang pandia,inyiak Kutar baliak nan batanyo.
“Ba-a anak jo kamanakan?,tanah ulayat jo rumah gadang sarato urang kampuang?,lai aman?”
“Alhamdulillah,aman nyiak!”
“Tapi,ambo caliak mamak lah banyak nan kanai ota!”
Mungkasuik nyo?”,tanyo Datuak agak kurang sanang.

Inyiak Kutar manjalehan sambia malacuik kudo.Hiyaaa!!!...
“Mamak di nagari awak  acok kanai kicuah dek anak jo kamanakannyo.Talabiah kanai ambuang dek pemerintah supayo tanah kaum tajua atau tagadai demi perkembangan daerah,Di tambah jo Rumah Gadang nan tingga namo dek lah batuka jo model zaman kini ,akibaiknyo kamanakan tingga di rumah kontrakan,anak pai marantau cino indak ba baliak lai.Nan salah bukanlah urang ko Angku Datuak.Tapi,mamak-mamak ko lah nan ngangak,indak tau  jo filosopi ,anak di pangku kamanakan di bimbiang urang kampuang di patenggangkan.
“Ambo indak soraman Datuak nan inyiak sabuik-an”
“Ambo indak mangecek-an Angku Datuak,tapi Datuak-Datuak di nagari subarang”,jawek inyiak basilek lidah.
Inyiak Kutar taruih malapak Angku Datuak jo kato-kato nan babiso
“Sakadar Angku ketahui,urang di nagari lain tetap mempertahankan adaik jo budayanyo meski zaman moderen mahondoh nagarinyo.Tibo dek awak lah sato pulo maikuik-ikuik, samantaro benteang diri sabana rapuah,ibaraik kateh indak bapucuak,kabawah indak pulo ba urek,di tangah-tangah di giriak kumbang.Sabanta lai,ndak ado nan ka di banggakan sebagai kito urang minang.Tanah kaum lah jadi lokasi perumahan mewah,nan tasiso tanah ukuran duo kali sameter untuak kuburan bangkai buruak,dan itu ampia lo tagadai

Indak tahan mandanga kecek inyiak Kutar,Angku Datuak basuaro
“Jan inyiak samoan ambo jo datuak nan lain!.Memang ambo babini tigo,anak nan ndak tau jo untuang,kamanakan lah bakirok ka nagari urang,tapi ambo tetap batuah ka nan bana,adaik masih ambo pakai,budaya minang taruih ambo pertahankan.Tapi...,kalau ambo bajalan surang,ibaraik sapu lidih nan sabilah,tantu sarok nan baserak ndak barasiah di sapunyo.Baitu juo ambo nyiak!,kalau kusuik ambo surang manyalasaian,karuah ambo surang manjaniahan,samantaro pihak nan batangguang jawab banyak basilengah,rancak ambo campak-an  gala datuak ko nyiak!,”
“ Sia pulo nan ka batangguang jawab,kalau indak mamak-mamak nan santiang ko ha!!!”,kecek inyiak kutar mamotong carito Datuak
“Batua nyiak!,mamak ado di dalamnyo,tapi apo nan tajadi  kini ndak salasai dek mamak surang,kalau kito sasek di ujuang baliaklah ka pangka,artinyo:ateh namo urang minang nan tingga  di kampuang atau nan lah tabanam di rantau urang wajib batangguang jawab”
“Mungkasuik Angku Datuak?”
“kalompok  paliang tinggi adolah rakyaik Indonesia nyiak!,di bawahnyo kalompok rakyaik propinsi,taruih….,taruih….,taruih kabawah nan paliang ketek adolah kalompok keluarga.Mungkasuik nyo nyiak..,satiaok kalompok atau individu nan batua-batua maraso urang Minang harus mampelajari sarato mamakai adaik jo budaya ko dalam kaadaan apo sajo,intinyo satiok sandi-sandi hiduik nan bajalan harus adaik Minang Kabau nan manjadi pakaiannyo”

Utak Inyiak Kutar bapuata-puta mamikian inti carito Datuak Rajo Panedahan.Tapaso baliau mangalah
“Tasarah Angku se lah!”,keceknyo sambia taruih malacuik kudo.

Matohari mulai condong ka barat.Inyiak Kutar jo DT.Rajo Panendahan samo haniang di ateh bendi mananti tibo sampai di rumah.Anak mudo mulai rami lalu lalang batonggok di ateh onda.ado nan santai ba lambek-lambek sambia galak sanang.Ado pulo nan kancang sambia ba paguik-paguik bantuak laki-bini.Ado pulo onda nan bunyinyo mamakak-an pangka turiak.Akibaiknyo kudo inyiak Kutar tagalenjek.Bendinyo oleang ka suak jo  ka kida.Oto jo onda kanai lendo.Kudo lapeh kendali.Tonggak listrik sasaran terakhir.Tuang!!!...Datuak jo Inyak Kutar tapalantiang,bakaluak dalam banda,mati!!!
“Banyak doso Datuak mah!”,kecek Inyiak Kutar sambia manahan sakik
“Jan manyalahan urang sen karajo nyiak!,makin batambah doso tu beko!”

Inyak Kutar jo Angku Datuak talalok di rumah sakik.Untuang masih hiduik.Cuma ado saketek luko dibadan sarato kaki jo  tangan nan takilik.Tigo hari di Rumah Sakik,urang ko  pulang ka tampek surang-surang.Sabalun bapisah Inyiak Kutar maningga-an pasan ka bakeh Datuak
“Ado nan paralu Datuak ingek”
“Apo tu?”,jawek Datuak
“Kalau kito lah tabiaso manjua atau manggadai harato pusako jo tanah ulayat,alamaik marasai di dunia jo akhiraik.Paruik buncik,badan kuruih.Lamah sabalah,bibia pencong,panyakik strok cek urang kini,mati masuak narako.Akabiaknyo hiduik sagan mati ndak amuah”
“Banyak bana ceramah Inyiak mah!,mati se lah datuak-datuak tu!,nan jaleh kini ambo pulang!.Kudo sakik,kusianyo pakak.Ambo pulang Nyiak!”,jawek Angku Datuak sambia taruih bajalan maningga-an Rumah Sakik.
 “Payah wa-ang jadi Datuak mah!....”kecek Inyiak Kutar dalam hati sambia mancaliak langkah-langkah Datuak nan indak luruih.


Indak di sangko,salamo di Rumah Sakik Inyiak Kutar banyak kadatangan tamu.Nan pasti anak bini sarato kamanakannyo.Tapi sangaik aneh,kironyo urang nan manjanguak ado pulo pejabat dari pemerintahan.Sia nan sabananyo Inyiak Kutar ko?.
Juned nan barencana manjapuik apaknyo talambek tibo.Di caliak ka tampek tidua subalah urangnyo alah hilang.Juned batanyo ka Inyiak Kutar nan sadang di karumunan urang banyak
“Lah pulang ayah Nyiak?”
“Baru sabantako naik Taksi”,jawek Inyiak Kutar.
“Ooo...,mokasih Nyiak!”

Juned basigageh mangaja Angku Datuak.Alun sampai ka tapi pintu,Juned ndak sangajo mandanga carito karumunan urang banyak.Kironyo Inyiak Kutar,si kusia bendi adolah mamak urang Pulo nan baru sajo majua tanah pusako.
Satali tigo uang.Inyiak Kutar jo DT.Rajo Panendahan samo-samo Mamak Pakak.